Xarunta madaxtooyada ee magaalada Muqdisho oo ay gacanta ku hayaan ciidamo shisheeye ayaa xalay laga xusay munaasabadda 1-da luuliyo, iyadoo uu madaxweyne Xasan Sheekh khudbadiisa ku sheegay in dalku xor yahay oo Soomaaliya meel wanaagsan mareyso.
Haddaba sida ay qof walba ugu muuqato xaaladda dhabta ah ayaa waxaan jeclahay inaan intii aan kari karo soo gudbiyo macluumaadyo ku dhisan caddeymo taariikheed, waaqicana ka hadlaya.
Wixii ka horreeyay Qarnigii 18-aad inta uusan billaaban duulaankii dhulkeena lagu qeybsaday, waxaanu ahayn ummad dhaqan iyo dhaqaale ahaanba aad ugu xiran caalamka Islaamka matashana muslimiinta geeska Afrika, taasna waxay keentay in dowladihii gaalada inoo tashadaan.
Shirkii taariikhiga ahaa ee ay 1884kii ku qabsadeen magaalada Baarliin ayaa waxay ku goรกamiyeen iney Soomaaliya qeybsadaan, waxaana dhacday in Itoobiya la siiyo Hawd iyo galbeed, Faransiisku qaato Jabuuti, Kenya la siiyo NFD, halka Ingiriiska iyo Talyaanigu kala qabsadeen Koofurta iyo Wuqooyiga.
Xilligaasi wixii ka dambeeyay wuxuu dalku galay xaalad gumeysi oo wadatay dhallan rog iyo gaaleysiin, sidaa darteed waxaa meelo badan ka bilowday dhaqdhaqaaqyo looga soo hor jeestay maamulkii Gumeystaha. Dhaqdhaqaaqyadii ugu caansanaa ayaa waxaa kamid ah: kii Jihaadiga ahaa ee Axmad Gurey, sida la ogsoonyahayna ahaa halgankii ugu caansanaa Soomaaliya uguna horeeyay ee looga soo hor jeeday gumeysiga.
Rabbi naxariistii Janno haka waraabiyoโe Axmad Gurey waxa uu ku guuleystay inuu Jabiyo boqortooyadii Xabashida uuna gacanta ku dhigo Xaruntoodii illaa heer uu gaarsiiyay iney gaalada walaalahood u qeyshadaan.
Halganki Axmad Gurey oo ay ku dhismeen Imaarado islaami ah oo ah kamid hayd Harar, Shawo iyo Zeylac ayaa waxaa xigay kii Daraawiishta oo uu hogaaminayay halyeygii Sayid Maxamad Cabdulle Xassan kaasoo muddo ka badan 20 sannadood la dagaalamayay gumeystihii Ingiriiska.
Daraawiishtii waxay ku guuleysteen iney muddo ka badan qarni dib u dhigaan ahdaaftii gumeystaha oo ahayd in dalka lasii kala qeybiyo ummada inteeda badan la gaaleysiiyo iyadoo Sayidkuna uu inooga tagay dardaaranno uu Gabay ku cabiray.
Dabin buu idiin qoolayaa waydin dagayaaye
Dirhamkuu idiin qubahayaad dib u goรกaysaane
Marka hore dabkuu idinka dhigi dumar sidiisiiye
Marka xigana daabakhaada yuu idin dareensiine
Marka xiga dushuu idin ka rari sida dameeraha โe
Marka xiga dalkuu idin ku oran duunyo dhaafsada โe
Sidoo kale waxaa jiray halyeeyo kale oo la halgamay gumeystaha illaa markii dambe laga soo gaaray sannadkii 1960 1-dii Luuliyo oo ay isku furmeen gobolada Wuqooyi iyo Koofur oo ay Talyaaniga iyo Ingiriisku kala heysteen, goortaas oo la asteeyay in Soomaaliya Xoriyad qaadatay.
Xorriyaddu Dhab Ma Ahayd?
Inkastoo uu gumeystuhu ka guuray dalka, haddana Soomaalidu kama aaney faaโiideysan miraha halgankeedii ee uu dhiiga faraha badan kusoo daatay, kadib markii loo dhisay dowlad ku dhaqanta dastuur shisheeyuhu qoray xubnana ka yihiin dadkii ay gaaladu soo carbisteen.
Alle ha u naxariistoโe Abwaan Axmed Ismaaciil Diiriye (Qaasim) ayaa markii uu arkay dowladdan tiriyay gabay ay kamid yihiin erayada soo socda:
Danbi ku hadli maayoโe ma arag dawladdaan rabaye
Isma doorin gaalkaan diriyo daarta kii galay eโ
Dusha midabka Soomaali baad dugulka mooddaaye
Misna laguma diirsado qalbigu waa dirkii Karalโe
Allaah u nxariisto eโ Abwaan kale oo isna cabiraya inaanu gumeystuhu dhab u bixin kana tagay dhashiisii ayaa wuxuu yiriโ
Good iyo abees bays bedeley garanamaysaane
Goraygii ilmihi buu kategey guumiska ahaaye
Gocondhooyin baa aasan iyo mici gabaareeye
Karal kaama guurine halkanuu guud madow yahay
Gumeystuhu wuxuu ahaa mid mar walba fara galin toos ah ku hayay labadii dowladood ee ugu horeysay, laakin dowladdii Kacaanka isaga ayaa dumiyay oo wuxuu u adeegsaday Itoobiya iyo hogaamiye kooxeedyo caada qaatayaal Soomaaliyeed kadib markii ay iskala qabweynaatay.
Istaraatiijiyadda Gumeystaha Ee Burburkii Kadib
Burburkii Soomaaliya waxaa ku beegnaa dhicitaankii maamulkii Xabashida ee Mingiste, waxaana dhacday in beesha caalamku ay laba waji ula dhaqanto xaaladaha labada wadan.
Itoobiya oo aan xabad ka dhicin ayaa waxay u sameeyeen maamul badalay kii hore iyagoo juhdi ku bixiyay inaan la bililiqeysan xarumaha dowladda, halka Soomaaliya ay u horseedeen inuu burburo milatarigeedii sidoo kalana dalku galo fowdo iyo dagaal qabiil si ay ugu dambeyntii u sahlanaato qabsashadiisa.
Dhowr iyo toban sano oo ay dagaal qabiileedyo ka jireen Soomaaliya, gaaladu waxay ahaayeen kuwa sheeda ka daawanayay oo sii hurinayay, laakin markii ay soo bexeen Maxkamadihii islaamka dadkuna walaaloobeen ayaa waxaa dhacday iney soo duusho Itoobiya oo uu Mareykanku gadaal ka taagan yahay.
Halgan iyo naf hur badan kadib, Allaah ayaa qadaray in Xabshida dalka isaga cararto, Xarakada Al-Shabaab ayaana dhidibada u aastay 11 Wilaayo oo sharciga islaamka lagu dhaqo, kuwaasoo ay mar kale gaaladu kusoo duushay iyadoo food saare ka dhiganeyso dowlad ku sheegyo dabadhilif ah.
Halkee Buu Xaal Marayaa Hadda oo ah 2024
Soomaaliya oo 1884-tii loo qeybiyay shan ayaa waxaa maanta mar kale loo sii qeybiyay sagaal maamul oo dhammaantood ka shidaal qaata cadawgeenii soo jireenka ahaa ee Itoobiya, Maamuladan ayaa waxaa hogaan looga dhigay dad intooda badan qurbaha lagu soo diyaariyay, kuwaasoo gaaray heer ay ansixiyaan shuruucda Qowmu Luudnimada ee sida aadka ah loo hadal hayo maalmahan.
Ilaha dhaqaalaha ee wadanka oo ay ugu horeeyaan kuwa caasimadda waxaa gacanta ku haya heyโado iyo shirkado ajaanib ah oo boob ku haya hantida ummada. Dalka waxaa ka ciidan ah askar shisheeye oo ay ugu horeeyaan Xabashida iyo Kenya oo doonaya iney mar kale hantiyaan dhul Soomaaliyeed, maadaama ay heleen nidaamyo caado qaatayaal ah oo aan diin, dal iyo dad toona u naxayn.
Xaalka gummeysiga Soomaaliya wuxuu gaaray in mid ka mida maamullada dabadhilifyada ah ee Soomaaliya uu Xabashida Itoobiya usaxiixay qaadashada qeyb kamid ah qeybaha Soomaaliya.
Taariikhdu markii ay ku beegneed 1 /1/2024 ee sanadkaan ayuu Muuse Biixi Abiy Axmed usaxiixay in Xabashidu qaadato dekadda Zeylac ayna ka dhisato saldhig ciidan taasi oo aheyd khiyaano weyn.
Maalmo ka hor intii aan la saxiixin heshiiskaas xaaraanta ah waxaa dalka Jabuuti ku kulmay Muuse Biixi iyo Xasan Gurguurte waxayna gaareen heshiis aan waxbadan laga ogeyn.
in 64 sano kadib xoriyad ku sheeggii ay dabadhilifyada soomaalida Itoobiya ku wareejiyaan badda iyo barriga Soomaaliyeed ayaa weli muujinaya in uu dalku ku jiro gummeysi ka daran kana halis badan midkii caddaanka ee Talyaaniga iyo Ingiriiska.
Muuse Biixi iyo Xasan Gurguurte ayaa si aan xishood laheyn warbaahinta isku dhaafsanayo hadallo uu mid walba ku faanayo in Itoobiya uu u ogolyahay adeegsiga badda Soomaaliya!
Calanka Buluugga ah ee dhaxda xidigta 5-ta gees leh wuxuu
ka dhiganyahay shanta soomaaliyeed dhammaantood maanta gumeysi ayay kujiraan
Siyaasad ahaan waxaa dalka xukuma Qaramada Midoobay, waxay dajisaa qorshaha dowladda iyo maamul goboleedyada sida:- shirarka, doorashada, mooshinada xildhibaanada, xallinta khilaafaadyada iyo wax yaabaha lamidka ah.
Haddaba walaalayaal adinka ayaan idiin deynayaa waxa aad ku sifeyn lahaydeen xaaladda uu dalku marayo!.
Hadafka Shisheeyaha
Haddii aanan la iska dhicin shisheeyaha, waxaa u daggan in dalku kusii jiro xaaladda aan kor kusoo sheegnay iyo mid kasii daran, ugu dambeyntiina gobol gobol loogu biiriyo Itoobiya, waana qorshe halis ah oo lagu cirib tirayo Soomaaliya. Allaah kadib waxay badbaadada diinta, dadka iyo dalka ku xiran tahay ummada Soomaaliyeed oo aan hubo in haddii ay kacdo ay baajin karto halista, taasoo sidoo kale haddii ay u sacaba tunto maamulada khawanada ah sabab u noqon karta dabar goโeeda.
ููุฅูุฐูุง ุฃูุฑูุฏูููุง ุฃูู ููููููููู ููุฑูููุฉู ุฃูู ูุฑูููุง ู ูุชูุฑููููููุง ููููุณููููุง ูููููุง ููุญูููู ุนูููููููุง ุงูููููููู ููุฏูู ููุฑูููุงููุง ุชูุฏูู ููุฑูุง:ูุงู ุงููู ุชุนุงูู
Aniga waxaan ku talin lahaa inaan qaadano awaamiirta Allaah oo aan jidkiisa ku dagaalanno si aan u helno raali ahaanshihiisa, cizi aduun iyo mid aakhiro. Jihaadku maanta waa waajib, qofkaan dooneyn inuu jidka Alle ku dagaalamo oo janno raadsado, xataa waxaa la gudboon inuu difaacdo naftiisa, hantidiisa iyo ehelkiisa.ููุงุชููููุง ููู ุณูุจูููู ุงูููููู ุฃููู ุงุฏูููุนููุง.
Marka lagu soo duulo ummadaha adduunka ku nool, waxay ku dagaalamaan mabdaโ diineed ama mid wadan, waxaana ceeb ah in Soomaali si uun isaga dhicin weyso gaalada. Axmad Gurey, Sayidka, Sh/barsane iyo raggii lamidka ahaa, waxay gaalada kala hor tageen Jihaad jidka Alle ah, halka dadkii Itoobiya la diriray 1977 ay u halgameen hab wadaniyadeed iyagoo ku heesi jiray:
Ninkii Dhoof Ku Yimidbaa Geeridu Dhibaysaa
Wakhtigii Dhamaayoo Wuu Dhaqaaqi Doonaaa
Dhulka Soow Anigu Malihi?
Jacaylka dalka loo qabo darti waxaa la oran jiray:
Inaan nafteyda u hibeeyo
Noloshana geeri ku iibsho
Oo aan dartii iilka ugu hoydo
Arligeyga iyo ciidaa xaq igu lehโฆ
Walaalayaal baaqeygu waa inaan kacnaa oo aan Alle darti u jihaadnaa, waan kasoo gudubnay xilligii jaahiliyadda ee aan raayada Towxiidka ka hoos dagaalanno, hana la ogaado haaddii aan gacmaha laabanana inaan caruurteena uga tageyno gumeysi, gaaleysiin iyo aakhiro beel.
Nin dharbaaxo quureed dugsaday Dhaqanyadeed maalye
Dhashaadey sugtaa xaajadaad dhowrataa abide.
W/Q Warfaa Kheyrdoon
Email: warfaakheyrdoon@gmail.com
